zaterdag 24 maart 2007

3e dag: "O, Bent U Meneer Van Troon!"


AMSTERDAM - “Het doet me verdriet dat ik niet door mijn eigen mensen word gewaardeerd”, zegt veldbotanicus Frits van Troon beteuterd. Het is vrijdag en enkele uurtjes voor aanvang van de Nederlandse première van de documentaire ‘Zonder Plant Ga Je Niet Leven’, waarin zijn vermaarde bomenkennis centraal staat. Op dat moment kan Van Troon niet bevroeden dat hij de Granman Gazon Matodja Award zal ontvangen uit handen van voorzitter André Pakosie van de stichting Sabanapeti.

De Paroolverslaggever maakte eerder vanmorgen, na een intensief interview, duidelijk dat hij ook niet te veel op buitenlandse verering moest rekenen. “Het wordt nooit een volle zaal”, zei hij over de ‘gebruikelijke gang van zaken’ bij het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT). En een verslaggever van ‘dé krant van de hoofdstad’ kan het weten.

Maar een ieder die dichtbetrokken is bij ‘Frits’ weet wel beter en voelt dat er een climax in de lucht hangt. Regisseur Hans Arends en producent Fenny Vlietstra zijn eerder vertrokken naar het KIT en hebben Van Troon aan mijn goede zorgen toevertrouwd. Terwijl ik hem help met de juiste kleur stropdas - vaal amazonegroen - uitzoeken en strikken, troost ik hem door te zeggen dat ook Christus heeft moeten ondervinden dat een profeet in zijn vaderland niet geëerd wordt”. Van Troon weet dat natuurlijk als geen ander, maar toch.

"Fijn je weer te zien na lange tijd"

Een uur later arriveren we met de taxi bij het KIT, aan de sierlijke Mauritskade. Van Troon bekijkt en besnuffelt nog even een struik voordat hij de paleiselijke entree van het KIT betreedt. Als je hem zo de desolate trap ziet bestijgen, in z’n uppie met zijn rugzak, dan vraag je je even af of zijn vermaardheid inderdaad niet een idee-fixe is van slechts een besloten kringetje.

Er zitten drie creoolse vrouwen in de hal. Ze herkennen hem en schudden hem als groupies de hand. Als het de receptioniste duidelijk wordt wie de man is die zojuist stilletjes binnen is komen sluipen, slaat de vonk in het kruitvat. Ze veert op en drukt van Troon hartelijk de hand. “O, bent u meneer Van Troon!” slaakt ze opgewonden en vol waardering uit. Zéér aangenaam kennis met u te maken. Nou, het gaat afgeladen zijn vandaag”, weet ze te vertellen. “We worden al de hele week plat gebeld voor toegangskaarten. En er waren al mensen hier een uur vantevoren, dat heb ik niet éérder meegemaakt!”
En dan lijken ineens personen achter pilaren en nisjes vandaan te komen. Oude bekenden, van heinde en ver verleden, omhelzen hem innig. Er zijn ook cadeautjes. Vanaf dat moment wordt Van Troon opgeslokt door een ieder die maar de kans krijgt.

Als warme broodjes...

Binnen in de hoofdzaal worden technische voorbereidingen getroffen. Het is voelbaar dat het afgeladen zal worden. Driekwartier later is dat ook zo. In de bovenhal is veel belangstelling bij de verkooptafel voor dvd’s en het boek ‘Groeten aan de Koningin’ van Karin Anema, die later zal signeren. De mensen drommen om de tafel. Het gaat als warme broodjes.

Als de zaaldeuren opengaan stromen ze naar binnen. Niemand hoeft te vechten voor de beste plek, want dankzij de hellende vloer is vanuit elke zitplaats ruim zicht. Mensen nemen enveloppen die bestemd zijn voor de actie een ‘Ton voor Tonka’. Meestal wordt de term om zijn chique klank misbruikt, maar de zaal is gevuld met ‘gemêleerd’ publiek: van elite tot volks, van jong tot oud, van wetenschappers tot liefhebbers en van vriendschappelijk tot zakelijk. En dat zonder landelijke media-campagne! Het is een combinatie van liefde voor Frits en liefde voor Suriname. Ook wel logisch: wie is er niet gebaat bij de longen van de aarde?

"De ta boko lalu a sondéee..."

Makelya en Kashmindra, twee parmantige Saramaccaanse meiden, luiden de voorstelling in met als welkomstlied: ‘De ta boko lalu a sonde…’ – oogsten op zondag. Even is Van Troon zoek. Maar als hij de zaal binnenkomt gelopen en afdaalt naar het podium, wordt hij overladen met een daverend applaus. Hij zwaait ingetogen als een uitverkorene.
“Wat een applaus; die krijg je niet in het oerwoud”, laat Henk van Wilgenburg, voorzitter van Rainforest Medical, zich Kuifje-achtig maar welgemeend ontvallen. Als Van Troon de verering over zich heeft laten komen, zegt hij op zijn vertederende wijze: “Ik ben trots. Zo blij.”

Tijdens de lezingen vertelt bosecoloog Olaf Bánki van Universiteit Utrecht over zijn onderzoekervaringen in de Guyana’s. “We hebben samengewerkt met de beste boomkenners van de regio.” Onder wie Van Troon natuurlijk. “Als de naam onbekend is, dan kapt Frits een stukje van de schors en vraagt: ‘Wat is je naam?’” Bánki maakt daarbij een aanstekelijke buiging. “Dan kreeg de boom of een wetenschappelijke naam of een echte Van Troonnaam of die van een andere vermaarde boomkenner.”
Bánki heeft als betrekkelijke broekie al 40.000 bomen omarmd. “Ik schrik ervan hoeveel bomen jij dan wel niet hebt omarmd Frits!”

Bomvolle zaal...

Ethnobotanicus Tine van Andel van het Nationaal Herbarium Nederland zegt op haar beurt: “Waar zou de wetenschap zijn zonder mensen als Frits die lokale en wetenschappelijke kennis combineren.” Tegelijkertijd is het een noodkreet. Zoals eigenlijk de documentaire Zonder Plant Ga Je Niet Leven – hoewel bedoeld als ‘hommage’ – een indringende noodkreet is. De 70-jarige Van Troon is kennisdragend maar kan die lokaal amper kwijt. Zoals Bánki benadrukte: “Lokale ecologische kennis is van essentieel belang.”

Ook voor regisseur Arends is een droom werkelijkheid geworden. Al tien jaar geleden, toen hij Van Troon voor het eerst ontmoette bij een conferentie van het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam, kreeg hij de wens hem te vereren. “Frits van Troon heeft zijn zeventigste verjaardag inmiddels gevierd en nu pas hebben we iets van de plannen uit 1996 kunnen realiseren. We zijn dus om het maar op z’n Hollands te zeggen niet over één nacht ijs gegaan met het project.”

...en gemêleerd publiek

De documentaire is een ontroerende en adembenemende wandeling door het Surinaamse binnenland. Het spreekt ook de vele aanwezige jongeren aan. Adembenemend vanwege de stilistische beelden, de perfect gekozen muziek (klassiek en culminerend in een spirituele slavenlied) en ontroerend vanwege de vele gemiste kansen om lokale kennis te behouden en over te dragen.
Terwijl Van Troon in de zaal aan een Saramaccaanse vrouw de lokale naam van een plant toefluistert, hoor en zie je hem ondertussen met Bánki of Wilgenburg op het doek de Latijn-wetenschappelijke naam uitwisselen. Maar bovenal ademt de documentaire Suriname, heimwee en nostalgie uit. Bij het vallen van elke lokale plantnaam, zijn reacties in het publiek alsof het om een oude bekende gaat. De documentaire is er een uit het hart en raakt daardoor vele harten. Met afgepast hier en daar een lach en een traan.

"Kan je het regelen voor me Hans?"

Van Troon is letterlijk, zoals Pakosie na afloop tijdens de awarduitreiking zal zeggen: een ‘wandelende encyclopedie’. “Een man die zich thuis voelt in zijn woongebied.” Het zou natuurlijk idealer zijn als deze groene profeet die in Paramaribo uitgereikt zou krijgen, maar het komt al aardig in de buurt. “Op voordracht van veel mensen in zowel Suriname als Nederland”, zegt Pakosie. De award is vernoemd naar de inmiddels 103-jarige Granman Gazon der Aucaners en komt alleen personen toe die zich enorm en onbaatzuchtig inzetten voor het Surinaams belang in het algemeen en dat van de Marrongemeeschap in het bijzonder. Maar in Van Troons geval is ook sprake van mondiaal belang. “Voor uw enorme inzet voor behoud van het tropisch regenwoud.”

"Op voordracht van velen in Suriname en Nederland"

Regisseur Arends memoreerde dat hij na afloop van de opnamendagen Van Troon had gevraagd of hij nog wensen had. “Zijn antwoord was: mijn 'grote bijdroom' is om nog één keer een grote expeditie te maken naar de bron van de rivier waar ik geboren ben. Ik weet zeker dat we daar nieuwe plantensoorten en dieren zullen vinden. Kun je dat niet voor me regelen, Hans?”


Zonder Plant Ga Je niet Leven wordt op 1 april uitgezonden door RTV Noord-Holland

3 opmerkingen:

Anoniem zei

Het blijft toch hopelijk niet bij de uitzending via RTV Noord Holland? Deze documentaire verdient minstens landelijke aandacht via Ned.3 of zo....

Anoniem zei

Helemaal mee eens met Marlies Koorndijk.!!Deze documentaire verdient zeker landelijke aandacht!!!!!!!!

Anoniem zei

Waar kan ik deze documentaire kopen?